Doların süratli yükselişi küresel iktisat için riskleri artırıyor

Yazar, Queens’ College, Cambridge’in başkanı ve Allianz ve Gramercy’nin danışmanıdır.

Küresel ekonomide ve finansal piyasalarda bu kadar oldukca şey olurken, doların son zamanlardaki kuvvetli kıymet kazanması, tarihsel tecrübe göz önüne alındığında beklenenden daha azca dikkat çekti.

Kağıt üstünde, dünyanın en dayanıklı ekonomik oyuncusunun para biriminin kıymet kazanması, küresel ekonomideki ayarlamalara destek olmalıdır. İthalat maliyetini düşürerek ABD’deki enflasyonist baskıları hafifletirken daha zayıf ülkelerin ihracatını artırmaya destek sunar.

Sadece mevcut koşullarda, doların süratli yükselişinin hem aslına bakarsanız sallanan küresel ekonominin refahı hem de istikrarsız finansal piyasalar için tehlikeleri var.

Senenin başından bu yana dolar, para biriminin küresel değerinin geniş çapta takip edilen bir endeksi olan DXY’ye bakılırsa ortalama yüzde 10 kıymet kazanmıştır. Ekonomilerin büyük çoğunluğunun para birimlerini kapsayan oldukça geniş bir harekette, 12 aylık toplam yüzde 16’lık kıymet artışı, endeksi 20 senedir görülmeyen seviyelere taşıdı.

Üç unsur rol oynuyor: ABD Merkez Bankası’nın faiz oranlarını gelişmiş dünyadaki öteki merkez bankalarından daha agresif bir halde artıracağı beklentisi; Dünyanın geri kalanından ana para çeken ABD ekonomik performansı; ve finansal piyasalarının göreceli cenneti.

Şimdiye kadar, ABD’nin rekabet enerjisini aşındıran ve üstün dereceli tecim açığına katkıda bulunan bir gelişmeye karşı oldukca azca siyasal tepki oldu. Geçmişte, dolardaki bu tür artışlar tecim savaşlarını tehdit etti. Şimdi ABD’nın kuvvetli işgücü piyasası potansiyel gerilimlere karşı koymuş durumda.

Gene de ABD’nin doların yükselişi üstündeki siyasal düşmanlığının olmaması, küresel ekonomik ve finansal istikrar için sorunsuz bir seyir izlediği anlamına gelmiyor. Riskler, iktisat, enerji, besin ve borç üstündeki krizlerin açık ve mevcut tehlikeleriyle karşı karşıya olan gelişmekte olan ülkeler için bilhassa akut.

Bir çok için doların kıymet kazanması, daha yüksek ithalat tutarları, daha maliyetli dış borç ödemeleri ve daha çok finansal istikrarsızlık riski anlamına geliyor. Covid’in tahribatına karşı mücadeleyle kaynakları ve siyaset tepkileri aslına bakarsanız gerilmiş olan ülkeler üstünde daha çok baskı oluşturuyor.

Kaygı, bilhassa yüksek besin ve enerji enflasyonunun da engellediği düşük gelirli ülkeler için akut. Buradaki bir yaşam maliyeti krizi, hem de en savunmasız olanlar için bir kıtlık tehdididir.

Daha çok yanmasına izin verilirse, “her yerde minik yangınlar sendromu” olarak adlandırdığım – doğrusu, artan ekonomik ve finansal istikrarsızlık vakaları – daha büyük, daha tehlikeli bir hasarlı küresel gelişme, borç temerrütleri ve toplumsal, siyasal ve jeopolitik istikrarsızlık.

Gelişmiş ekonomilere yansımaları, doların kıymet kazanmasının onlar üstündeki herhangi bir direkt etkisinden potansiyel olarak daha problemlidir. Ülkede artan stagflasyon döneminde bu tür ekonomilerin dış gelişme motorlarını zayıflatmanın yanı sıra, istikrarsızlaşan bir gelişmekte olan dünya, halihazırda birden fazla riskle uğraşan finansal piyasalara oynaklık ekleyebilir.

Finansal piyasalar, Federal Biriki’i büyük seviyede ofsayta yakalayan devamlı yüksek enflasyon sebebiyle faiz oranı riskinde mühim bir artışla başa çıkmak mecburiyetinde bırakıldı. Bu süreçte, finansal koşulların sıkılaşmasına ilişkin endişelerin artmaya başlamasıyla beraber devlet tahvillerinde yaşanmış olan aksaklıklar öteki piyasa kesimlerine de sıçradı. Artık piyasaların küresel ekonomik büyümeyi yavaşlatma mevzusunda daha çok endişelenmesi gerekiyor.

Servet tahribatı bu yıl ne kadar tatsız olsa da, ekonomik etkinlik üstündeki tesiri azaldı ve piyasa işleyişinin riski hemen hemen ortaya çıkmadı. Sivri burunlu olanlar için bunun bir miktar kokusu bulunduğunu söyledikten sonrasında, bunun bir kokusu var. ABD Gömü piyasasının küresel ölçütlerinde tekrarlanan fiyat boşlukları ile beraber kripto katliamı.

Gelişmekte olan dünyadaki ödeme kesintileri sebebiyle bu daha büyük bir şeye dönüşecek olsa bile, Fed, şişirilmiş bilançosu ve enflasyonist endişeler göz önüne alındığında, piyasaları likidite ile doldurmaya yönelik olağan politikasına geri dönmeyi zor bulacaktır.

Doların oldukca süratli kıymet kazanmasıyla ilişkili riskleri azaltmanın yolu, dünyanın geri kalanının büyümeyi ve üretkenliği artıran, ana para getirilerini iyileştiren ve ekonomik dayanıklılığı artıran yapısal reformlarla daha süratli ilerlemesinden geçiyor.

Bu olmadan, düşük performans gösteren ülkeler için dış destek sunar de dahil olmak suretiyle tertipli bir küresel ayarlamanın kuramsal vaadi, sıkıntılı bir ekonomik ve finansal istikrarsızlık deposu haline gelecektir.